Αβελάρδος, Πέτρος

(Pierre Abelard, Λε Παλέ 1079 – Σαλόν-σιρ-Σον 1142).Εξελληνισμένος τύπος του ονόματος του Γάλλου θεολόγου και φιλοσόφου Πιερ Αμπελάρ. Μαθητής στην αρχή του Ροσλέν και του Γκιγιόμ ντε Σανπό, γίνεται αργότερα, σε ηλικία λίγο μεγαλύτερη από 30 ετών, καθηγητής στη θεολογική σχολή του Παρισιού, όπου, με το αδάμαστο πνεύμα του και με τις νεωτεριστικές του ιδέες, κέρδισε την ενθουσιώδη αφοσίωση των μαθητών του. Ο έρωτάς του για την Ελοΐζα και ο κρυφός γάμος τους, που τοποθετούνται αυτή την εποχή, μας άφησαν τις περίφημες Επιστολές προς την Ελοΐζα,όπου ο Α. αποκαλύπτεται ρομαντική φυσιογνωμία με βασανισμένη ζωή: ένας κληρικός ονόματι Φιλμπέρ, θείος της Ελοΐζας, τους χώρισε και έβαλε να ευνουχίσουν τον Α. Η Ελοΐζα κλείστηκε τότε σε μοναστήρι και o Α. έγινε μοναχός. Πριν απ’ όλα όμως, o Α. θεωρείται στον χώρο της φιλοσοφίας ο πρώτος κατά τον Μεσαίωνα μεγάλος υπέρμαχος του λόγου και της ελεύθερης έρευνας. Μέσα σε μια παιδεία συνηθισμένη να αποδέχεται χωρίς συζήτηση τις απόψεις των πατέρων της εκκλησίας, o Α. δίδαξε ότι επιβάλλεται να διερευνούνται οι καθιερωμένες απόψεις, ότι μόνο η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη πρέπει να αποτελούν αντικείμενο πίστης και ότι οι ανθρώπινες γνώμες για τη θρησκεία πρέπει να επαληθεύονται και να συζητιούνται. Με αυτό το πνεύμα και αναφερόμενος στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη, παίρνει μετριοπαθή στάση στην έριδα περί της αντικειμενικότητας των γενικών ιδεών (quaestio de universalibus,τα καθόλου κατά τον Αριστοτέλη). Κατά την εννοιοκρατία του Α., τα καθόλου δεν έχουν αντικειμενική πραγματικότητα (βλ. λ. ρεαλισμός), αλλά δεν είναι και κενές λέξεις (βλ. λ. νομιναλισμός). Το καθόλου υπάρχει πρώτα ante rem,μέσα στη θεία ιδέα· έπειτα πραγματοποιημένο μέσα στο πράγμα, in rem· τέλος, αντλημένο από το πράγμα με τη νόηση, post rem. Εγκαινιάζει έτσι μια μέθοδο ορθολογιστικής συζήτησης που εκφράζεται με τον τίτλο του έργου του Ναι και Όχι (Sic et Non),όπου ακριβώς αντιπαραθέτει γνώμες των πατέρων της εκκλησίας που αντιφάσκουν μεταξύ τους· γι’ αυτές αλλά και γι’ άλλες καινούργιες και τολμηρές ιδέες του, o Α. κατηγορήθηκε ως αιρετικός και η σύνοδος της Σουασόν (1121) τον ανάγκασε να κάψει το βιβλίο του περί Αγίας Τριάδας. Στα χρόνια που ακολούθησαν, o φιλόσοφος γνώρισε συνεχείς διωγμούς. Πνεύμα αδάμαστο, ολοκληρωτικά αφοσιωμένο στην αναζήτηση της αλήθειας, πρόδρομος με την ουμανιστική φιλοσοφία και ηθική του, ο Α. ενέπνευσε πλήθος μαθητών. Έστω και αν η άμεση επίδραση των έργων του είναι περιορισμένη, η έμμεση επίδραση της διδασκαλίας του είναι αδιαμφισβήτητη. Έναν αιώνα αργότερα, o Θωμάς o Ακινάτης, ο μεγαλύτερος σχολαστικός φιλόσοφος, υιοθέτησε τη μέθοδο του Α. για να αναλύσει και να εξηγήσει με τη βοήθεια της λογικής μέγιστα θεολογικά προβλήματα. Ο Αβελάρδος, όπως παριστάνεται σε γλυπτό του παρισινού βασιλικού ανακτόρου (Conciergerie).